State dang dang le hmun dang danga um haiin ei chanchin tlangpuia bek inhriettuo hi a tha hlak a. Barak Valley laia ei Chanchin tlawmte zuk hril ei tih.
1. BARAK COUNCIL: Barak Valley
(Cachar Karimganj le Hailakandi District sunga tlangmi (Hill Tribes) hai ta dingin Barak Valley Hill Tribes Development council khu 1996 khan a pieng a. Sum le Development sin khawmin hma a sawn hret hret peia. Kum khata cheng lakh 5 chau ni hlak kha lakh za a hung tling ta a. Budget thova lem hin chu lakh 500 ni ta dinga hril a nih.
Hienga sum a hung pung lei lai hin corruption khawm a pung ve pei ni awm a na. A chairman tak Pu Ngursunthang chu corruption charge in lung-in a’n tang a. A Chairman nina khawm a tla a. A hung suok char leh Chairman tharpa Babul Rongmei chu hmel hriet lo haiin an thatna thuah Pu Ngursunthang chu man nawk niin lungina khum nawk a ni a. Tuhin bail-in a suok nawk phawt chu a nih.
Tuhin Chairman a thi ta leiin Chairman thar thlang ding ti a ni a. Vice-Chairman Pu T. Sangkhum chun Chairman seat inchu a tum a. Mipui ditdan chun Pu Sangkhum hin Chairman seat inchu naw sien. V. Chairman-a lungawi sien. Chairman ding chu Hmar mi 1 ama rawiin hma la hai sien. Tling ngei bawk dingin inthuruol takin hma la hai sien ti a nih. Chuongchun Chairman le Vice-Chairman chu Hmar mi veve an ni thei ding a nih. Thawsuol pal chun a ieng ieng khawm chan vawng thei ding ngirhmuna an um a nih. Pu Sangkhum hi a hrat si, thuhne ruol a ni si nawh.
Chun, Barak Council hmuna dinga movement kan thaw lai khan Tribe 14 laia Hmar sub-tribe (pahnam) hieng- Biete, Chorei, Chiru, Aimol, Hrangkhol, Sakachep, Ranglong, et chai hi hnam hrana sie lo dingin Pu Sangkhum ka hril a. Ama chun, “ I hriet nawh. Politic a ni hih. Movement hratna dingin hnam hming tam hi a tul a nih” a ti a. Kei khawm chun awm ka ti ve ta a.
Ka lungrila ka lo inlau lawk ang ngeiin tuhin an hung har ta a. An pahnam hming sengin member an hung inchu ta a. Assam sawrkar khawmin an hnam hming a member nei seng dingin Order a hung insuo a, “Proper Hmar” a ngai bikhai member chu suktlawm ding (down sizing) ti a hung ni tah. Hmar member hai an thang nasat a tul hle a nih.
Council pieng hlim khan chu Guwahati chun “Hmar Council” an ti hlak a. Kha lai khan thang la thiem inla chu Hmar Council tiin a um sawng thei awm a nih. Hi lai thu hi Council Vice-Chairman lo nih Pu Lalengmawia khan a’n vawi hle a. Ama thu an lakpui naw a nih. Pawi a ti thu a la hril hlak. Tuhin chu hnam hmingin Council a pieng ta pei a, Meiteihai khawmin an hnam hmingin Development Council an nei tah.
Barak Councila hin kum 14 UDC sin ka lo thaw a. ka Certificate dungzuiin ka overage ta leiin pension bovin an min chawltira. Ka nuor nawh. Amiruokchu thla 64 hlaw intang hmu ding ka nei a. “Hienga in mi ban ta si chun khawsak ka tan na dingin ka hlaw intang hi lunginsiet takin mi pero” tiin hnina vawi 4 Pu Sunthang kuomah ka siem taa. Amiruokchu “Sum a um nawh” tiin a mi pek nuom naw a. Kum 1 sung chau corruption khawm lakh 25 a um thei chun kum 10 chuonga mi chu tamtak a ni thei a. Ka hlaw intang chu pek thei ni awm tak chu ka nih.
Ka thei ang anga hnam rawng ka bawl zing theina dingin ka hlaw intang hi hmu thei lang ka nuom ngawt el. “Pe rawh. Per o” intipui khawm hi thil tul ni’n a lang.
2. HMAR MIL:
Hmar Literature Society, Assam, HSA le MIL Monitoring Committee hai taimakna le hratna zarin Assam rama chun Hmar MIL chu University chenin nei a ni ta a, ropui tak a nih. Assam rama Hmar mi let 10 neka tam hnam tam tak chun literature khawm la nei lo, an tawng khawm school a la’n chuk lo an ni laiah degree level chena MIL ei nei ta hi lawm a um bek bek a nih. Gospel Chanchintha zarin ei tawng humhalin a um a, ei vangnei hle a nih.
May 16, 2011-a Muolhoi a MIL degree levela mi release a ni – ni khan unau Dimasa hotuhai chun, “Hmarhai hi literature-a le educationa
eini neka an insanglemna san chu Kristien sakhuo an zui lei a nih” an ti a, an dik a nih. Ei hnam le tawng mi humpektu le mi chawisangpektu chu Lalpa Pathien a ni leiin Ama lungti zawngtaka ei hnamin kal ei chawi hi a tul a nih.
MIL Hmarin ei nei a, subject dinghai khawm ei nei a, Amiruokchu, a’n chuktirtu ding ruoina ding hnamin sum ei neinaw hi thil buoithlak a ni ta a nih. Silchara G.C. College khu Southern Assam rama College untak le Hmar MIL latu student tamna tak 300 vel umna a nih. September, 2011 a inthawka Hmar MIL Inchuktirtu ding an um naw a ni chun MIL chu drop ta ding le kum 2012 a khawm nei thei ta lo sawng dinga ti a nih. Choung a ni chun MIL ei nei, ei lawm em em hi lung suknatu chau a ni ta ding a nih.
Hmar MIL hi a lo hlu hle a. Matric fail ding an pasi pha a. 3rd chu 2nd-ah, 2nd chu 1st-ah a hlangkai a nih.
Hi harsatna hi sutkieng dingin Hmar Inpui Gen. Hqrts., Barak Valley and N.C.Hills Region, Hmar Inpui; Hmar Literature Society Assam le HSA haiin hma an lak a. A tul tak chu SUM a nih. Chu chu ei renga mawphurna a nih. Mimal Organisations, Missions, NGOs, thawkna neihai, Job card holders, MLA, UDA and Dev. Councils haiin Inchuktirtu hlaw ding ei dengkhawm a tul a nih.
Mani tawnga MIL la nei naw haiin Hmar hi an laka. Inchuktirtu ding an um ta naw leiin tuhin Mizo le Alternative English an lak el an tah. Hnam hung dam det det- hung thi nawk el ding hi invawi tlang seng dingin ei inngen a nih.
Barak Valley-a hin hnam le hnam, chi le chi buoina le in-erna um ngai lo; economic blockade le mani le mani inhren phingtamna um ngai lo; fak le dawn tamna hmun, infepawna remchangna hmun a ni leiin Hmarkhawliena hin khaw dang mi a sangtel inchuklai an hung um a nih. A hmun le hmang hi sukhmasawn dinga tha a nih.
Source: Hmasawnna Thar, 14 September, 2011