Chairman, JTCA and UCC Jiribam Block
Jiribam Sub-Division sunga khun tlangmihai kum 1800 vela inthawk khan an lo cheng tan a. British-in Manipur a hung awp china inthawk khan Tamenglona PMSD in Jiribam a hung awp a. Lalhai documenthai khawm Tamenglona inthawka issue vawng an nih.
Manipurin Statehood a hmu china inthawk khan Jiribam chu Central District/Imphal East District hnuoia siein a uma. SDO, ADM, tuhin ADC awpna hnuoia a um. Meiteihai le an ramhnuoimihai an hung hrat deu deuva, a tuol-avaiin intar kan inti ta deu deu a nih. Jiribam sunga khun tlangmi khuo 20 vel a uma. Hmar, Kuki, Gangte, Paite, Khasi, Naga, Vaiphei an um. Tlangmi laiah Hmar chu a tamtak an nih. Politic-a khawm a har hmasatak an ni leiin kum 1971 khan famtah Pu Ngurdinglien rawiin Jiribama Hmar District demand thawin mipuiin lam hrawna nei a nih. Mi hmaa thil ngaituo dawk thiem chu Hmarhai hi an ni hlak a, a tawp chena bawzui hi ei pei ta ngai naw deu hlak a nih.
Jiribam khu MLA Constituency pakhat a ni a. Territorial Council inthlang lai khan Taithu chen a huom a. MLA inthlang a hung ni khan Sartuinek chen a huop a. Tuhin chu Choutrikhal chen a nitah. Pu Ngurdinglien hun laia inthawk khan Manbahadur road saktieng po Tipaimukh, lam thlang tieng po Jiribam Constituency a the sawng a hung nitah. Inthlang zat Sinam Bijoy Singh a tling a nih. Ama hi Sihal putar var, ieng changa khawm awk thei ni lo chu a nih.
Jiribam tung hi ram remchang takel, lamlienin a hraw suok vawng chu a nih. Tuiruongin Assam le ramriah a luong tlang bawk a. Communication hi a tha leiin Hmarbiel, Vangai tlang, Sinlung Hills ram mihai le Tuiruongdung mihai ta dingin lifeline pawimaw taluo a nih. Lo hma suok, Si-le-pat, Bu-le-bal, thing-le-ruo le hmarcha-aithing hai tawlna; Lakhipur (Hmarkhawlien-Fulertol) Bazar kaina le dawrna a nih. A tungin Cachara inthawka chakkhaihai tawl kaina a nih. Motor boat (launch) a invakvelhai le sumdawnghai chu zaah 90% chu Hmar mi an nih.
Hienganga ram remchang le communication thatna Hmar mihaiin ei del hi ei vangnei em em a. Khawbawn tlang le ram chu a la awl duoi a, hnam dang danghaiin an hung vel mek bawk.
Hienganga hmun pawimw le ram tha a ni lei hin Selfa le Chalrang ramhnuoimihai mit a laka awp insawk le insuolna hmunin an nei a. An insuolna karah public in kut kan tuor a. Sai-ipa khit upin miruong chu an khattawka Tuiruonga infen an ni hlak.
Selfahai chu public le “Tlangvalhai” thang ruolin hnawtzam an ni ta a. “Chalranghai” chun an mi awpde tak tak ta a. Vaihai ram tam tak an lakpeka, anni mi an sie a. Khaw thar dam an siem a, chuong mihai chun zuhai zawrin eini laia social life suksetu an hung ni ta a nih. Electoral Roll le General Census Operator-hai chu “Remote a control” an ni a. Tlangmi khuo, Chalrang In khat khawm um nawna khuoahai chun In 20-50 dam Census a an hung um ta a nih. Hienghai popo hi Jiribam Full District a umna dinga nauhase tanna le a sesam chu an nih.
Ramhnuoimi haiin an mi awpde laia sie (tax) rik tak tak an mi lak hlak chu India sipaihaiin “Operation Tornado” 2008 a an hung thaw a inthawk chun zalenna a hung um a, mipui chu an lawm hle.
Manipur sawrkarin Bekra le Jakradhorah MR, Police le tulaia mi thar Village Defence Force an tihai chu an hung sie a. Anni zet hin tax chu an lak hnesaw ie! Ramhnuoimihai lak chu nepte a ni ta lem. Khuol hang zinhai thuomhnaw chena tax an lak a. Thingphek pakhata Rs. 1500/- an laka. Zawr ngaina a umpek ta nawh. Thing le ruo hai chu an tawl thei ta nawh. Hieng harsatna hai hi Hmar Inpuiin Bieltu MLA le DGP/IGP hai kuoma intlun hlak a nih.
Jiribam Sub-Division chu full district/revenue district a hung awmna ding policy chu a hung hrat deu deuva. Tribal Jhumland (Unsurvey) hai ngirhmun khawm a hung derthawng deu deuva. Village Authority, tribal khuohai a hung zuji a. Panchayat member hai chu lal (Chief) hai nekin an insuklal lem a. Lalhai chu an hlu ta naw deu deu a nih. Hieng zing lai hin sipai le ramhnuoimihai khuo-ah an hung lut chun lal/Chairman chu an hung vau khawng tak a ni si. Sipai Camp-ah lalhai chu vawisunni chen hin ko lawn an ni zing bawk.
Churachandpur District sunga Job Card le development sum dang dang beisei leia lal/Chairman le Authority member ni inchua an buoi angin Jiribam sunga chu buoina kan nei ngai nawh. Lalhaiin Job Card sum cheng khat khawm an fak ve naw a.MLA candidatehai sum khawm beisei ding a um ngai bawk nawh.
Jiribam sunga tribalhai chu kan intar deu deu ding niin an lang a. kan ram sunga hai sawrkarin an nuom nuom an thawthei a, mi dang dam an in umtir thei a. Village Authority sawrkar hriet a inthlang hlak chu kum 20 neka sawt ta sung hin a um tanaw a. Keinin Local in kan inthlang ta mei mei a, sawrkar approved kan ni ta nawh. Hill House Tax phut kan ni tanaw a, keinin mi-thin dingin sawrkar kan nawr lem.
Hieng popo lei hin ramletui, unsurvey land, tribal identity humhal dingin nasa taka thang lak a tul ta leiin lalhai ka kokhawm a. B. Huonvenga kum 2000 khan JIRIBAM TRIBAL CHIEFS’ ASSOCIATION (JJTCA) kan dinpui a. Hrat naw tak pumin hma kan lak a. Jiribam Full district ditnaw thua, unservey land sunga survey department lut lo ding, tribal identity humhal ding, Job card thu le lalhai status thuah Memorandum ADC, CM, Governor le Register General of India, New Delhi kuoma hai kan peklut ta a nih. Jiribam Region Hmar Inpui khawmin Memorandum CM ah a pek ve.
Tuhin JTCA chun United Chief Committee a zawm ta a. UCC hmingin Memorandum Manipur Chief Minister le Governor kuomah pe dingin kan ziek thar nawk mek a nih.
Chun, lalhai kan bei a dawng ta leiin 2012 a inthlang huna khin Tribalhai, mi lunginsiet theitu ding tak chu Jiribama lalhaiin support kan tum a nih. Tribal hotu dang dang haiin Jiribam Concern a policy thar dam ei nei a ni chun ei inhriet paw tha’ng a tih.
Source: Hmasawnna Thar, 20th September, 2011